MUOLLUM KHUO TANGTHU:
Singat Tang a Zou kho lah2 a kholienpen leh nuompen a kigen Muollum khuo ana hi ahi. Kum 2002 census etin tualaiin inn 120 bang anapha hi.
Muollum khuo ana saattu ahileh Pu SaLun ahia, a kumchet kithei sih nanleh Zogaal masang ahi chipen theichet ahi.
Pu SaLun hausatna nuoi a kum bangzat e khat Muollum a a khosah nuaun, 1882 in Pu SaLun in shina ana tuohhi. Ama shinua in a Sanggampa/ Naupa Pu Onzaneh in hausa hina ala tou hi.
Tuahunlai a Old Churachand apat Pu. Henthong in, Pu Onzaneh tambang in giihna ana nei hi. Pu Onzanehin Zo Thau khat anei a, hinanleh Licence neilou ahi chipen thei kilkelin Pu Henthongin ` Paldai, Tuitha, Kawite, Tuila awina Haokipte a ding a suoi na kai a, Reserve na bawl louleh na Zo thau licence neiloupen kang heh dingun Suongkul a kang khum ding uh’ chiin giihna nei hi..
Tuami zauthawng kisain Pu Onzanehin Suoi ana kai hi. A suoikai vangin Pu Henthongin a Thau Licence neiloupen ana heh veve hi. Tambang thute ang um pielpuol chiengin beidong kisa in Pu Onzanehpen ana taimang tahi. A taimang/ chavai nuain a Bete/ Unaute Pu SemKhai leh a sanggamte lamkainain Muollum khuo ana zuain ana nuasie uhi.
Muallum a nausie nuaun tam anei a khote ah ana pem tou2 uhi.
Phaitu - Saljang - Tanglei - Tuhzaang - Khawlmun - Sihlien - Bohlui - Kangvai - Masiem - Suongzaang - Hanbung - Tuikhaam - Dawngsum - Tungkuo - Munpi
Munpi khuo ang kipem laitahun,Pu SaLun Tapa Pu Suozathang hing khanglien tahi. Tuahunlaiin Muollum khuo ah Be-le-Phung tuom tuomte (Baite, Samte, Biengtung) ana peem luutkhawmun Muollum hausa ding ana kituu uhi. Tami thu azaah tahun Pu Suozathangin hangsantahin Hausa lui ahina va genkomin Order ana laain, Muollum khu 1931 in ana luokia uhi.
Kum bangtan e khat ana khosah nuaun 1945 in Pu Suozathang in hingna beisan tahi. Ama shinua in 1945 apat 1952 tan Pu Henzakam in Muollum khuo hausa hiina ana potou hi.
Pu Henzakam hausatsungin Chief Forest Officer RK Bijoy Sana apat Order ana lain Muollum lougam dingin tam anei a gamteng boundary dingin ana kipie hi - Zezaw, Lamlien, Nahkhu, Tuitha.
Pu BK Bijoy Sana vaipuohnuain zong Chief Conservator Egatomba tungtawnin zong tami Orderpen ana pompina ana neikia hi.
Pu Henzakampen adamlaiin a gamsa mat haat mama a, Pasalpha mama ana hi ahi. A gamsa matdan tambang ahi.
SAKHI - 233
SAZUH - 161
ZAWNG - 84
SAKUU - 63
NGAL - 58
VOMPI - 53
NGAAU - 43
KAMKEI - 20
HUUMPI - 12
VAPHUOL - 5
Tam atung a aGamsa matte tudongin a Muolsuong a kigiel a, etthei dingin om nalai hi.
Pu Henzakam in ang beisan nuain atapa Upapen Pu P. Lunchinthangin Kum 1952 apat ana luotou a, kum 2002 in Kho hausa hiinapen Insung a nelsie theilou buoina leh hahsatnate jiehin Pu S Langsuonthang khutah piehkhietna ana nei hi.
Pu Lunchinthangin kum 50 vingveng Muollum khuo hausa hinna ana pawtou hi.
...................................................................
MUOLLUM SALUN HAINET TE LAPI:
Sum tuol Sim Sing Gil phut ing
Jaang khen Sih- le-Suong san aw
Phaikhuo a U-le-Nau in mabang aam naan ei nei e.
NUMEI MI PHUNG DANG A MOU THATE:
Ka Somsiel jin bang khang e.
Tuong lam kon khat khah na e.
Phai khuo a kani nun aw mabang am nan ei nei e.
PHULAHNA LAA:
Zawl Zawnpi sambang hing khen, Suul a ka zui
Zaanglei dawn ah tam diil diel Siphu laa’ng.
Zaanglei dawn ah tam diil diel Siphu laa’ng a Tui luong suh jaan jiil jiel Sansi’n jel.
Note: Tammi la kisa ding, eima laam ding. Vai Zu beel ahi louleh Leeng i dawn ding.
KHANGLUI LAI DAWI BIEHLAI A LAATE or SHI MAI LAA or SHI PUOSUONA LAA: Misi Pusuo na laa -
Vui ve viel viel aw e taang lam a vui ve viel viel
Shi-le-Hin luong ka kaina;
Aw Taang lam a vui ve viel viel e.
GAAL NGAM LAA, NGAMTON LAA:
Pu Ngamton, Ton tong na chiem aw,
Chiem peel a siel tuol na del,
Chiem peel a siel tuol na del aw
Nangma siel bang in sun aw.
HANGLAA (Shichieng a ashipen bilkawm a kigen) - Thangtuo leh Vumlum Phuo
Kasei nouin Thalbang khat ing,
Thalbang khatpa Vumtungpi bang Sou ing.
HENZAKAM LAA:
Henzakam in Giel bem (Leopard) khatmanin, tuani ma in a tapa P. Lunchinthangin zong Ngal (Wild Boar) Tuuh Sagi khat man hi. Nikhat thuin Tunlup uhin a hilou leh Vaituna kawmin Sa Aii na in Loital leh Voh Khat Sa Aii uhhi. Tuani a alaa phuo uh a nuoi abang ahi.
Ka sum tuol nunnuom tungah
Aw touna ding lum suong phaang e.
Kho Muol Phei Lam ngil juut ing e.
Sing veel ding Lum Suong pha’ng e.
Compiled and written by: P Lalboi Zou (P Hangmuanlal Zou)